پرتره یک زن

چه بسا که در زندگی، کمتر ساعتی به اندازه‌ی ساعت مراسم چای عصرگاهی، خوشایند باشد.

این اولین جمله رمان بی نظیر پرتره یک زن هنری جیمز است.  جمله ای که انگار از وسط یک رمان انگلیسی برداشته شده باشد. هنری جیمز با اینکه در آمریکا متولد شد اما مثل یک نویسنده انگلیسی می نوشت. اگر داستان زندگی اش را بخوانید می فهمید که نهایتا هم شهروند انگلیس شد. موضوعی که بیشتر از همه درباره اش نوشت، تقابل فرهنگ آمریکایی و اروپایی و تاثیر آن بر رفتار و خلق و خوی انسانهاست. کاراکترهایش پیچیده اند و بیشتر از آنکه پلات رمان مهم باشد، چیزی که در ذهن آنها می گذرد و فلسفه و کنش و مواجهه آنها با زندگی مهم است.

من خیلی دیر به جمع تحسین کنندگان هنری جیمز پیوستم. خیلی درباره جمله های طولانی و نثر پیچیده اش شنیده بودم و خواندن آن به انگلیسی کمی برایم ترسناک بود. سالها کتابش روی قفسه کتابخانه ام خاک می خورد و منتظر بودم وقتش برسد. آنها که باید می دانند که وقت خواندن یک کتاب چقدر مهم است. می توانی جنگ و صلح را برداری و نصفه نیمه رها کنی چون وقتش نبوده و می شود با یک رمان کوچک بی ادعا ساعاتی را گذراند که در عمر آدم به حساب می آید. برای همین من هم صبر کردم و حتی فیلمی که جین کمپیون از روی کتاب ساخته، با ترکیب بازیگران جذابش؛ را به عمد ندیده گرفتم و این همه صبر بالاخره به نتیجه رسید و در ماه می میلادی سال 2025 من پرتره یک زن را خواندم و ای کاش که زودتر از این کتاب را خوانده بودم.

زمانی در جرج بروان کلاس دیالوگ نویسی می گذراندم و در به در دنبال دیالوگهای خوب بودم و مثل اکثر همکلاسی سراغ فیلمهای کلاسیک می رفتم. اما کاش آن موقع هنری جیمز خوانده بودم به خصوص رمان “پرتره یک زن” که چقدر به کارم می آمد. دیالوگ های رمان من شاهکارند، طوری که آدم باور نمی کند یک آدم قرن هجدهمی بتواند اینقدر شوخ و طناز باشد و یا اینقدر مدرن به نظر بیاید. به این نمونه نگاه کنید، جایی که رالف تاچت و لرد واربرتون که دوستهای قدیمی هستند، در مورد مرد جدیدی که سر راه قهرمان رمان، ایزابل آرچر قرار گرفته حرف می زنند:

رالف گفت اسمش گیلبرت آزمونده، تو فلورانس زندگی می‌کنه.
– غیر از اون چی هست؟
– هیچی. آها، یه چیزی هست، آمریکاییه؛ ولی آدم یادش می‌ره، چون اصلا شبیه آمریکایی ها نیست.
– خیلی وقته که خانم آرچر رو می‌شناسه؟
– سه چهار هفته.
– خانم آرچر از اون خوشش میاد؟
– داره سعی می‌کنه بفهمه.
– و می‌فهمه؟
– می‌فهمه؟ رالف می پرسه.
– که ازش خوشش میاد؟
– منظورت اینه که قبولش می‌کنه؟
– آره، لرد واربرتن بعد از لحظه‌ای گفت؛ باید اعتراف کنم منظورم همین بود.
– شاید نه، اگه سعی نکنیم جلوش رو بگیریم وهیچ کاری نکنیم، رالف جواب داد.
لرد چند لحظه خیره نگاه کرد، ولی فهمید. پس باید کاملا ساکت باشیم؟
– ساکت مثل قبر. و اونم فقط به خاطر یک احتمال! رالف اضافه کرد.
– احتمال اینکه قبولش کنه.
– احتمال اینکه قبولش نکنه.
لرد واربرتن در سکوت به این نکته فکر کرد، اما دوباره گفت: گیلبرت آزموند خیلی باهوشه؟
– خیلی زیاد.
 – و دیگه چی؟
– بیشتر از این دیگه چی می‌خوای؟ رالف نالید.
– منظورت اینه که بیشتر از این الیزابت آرچر دیگه چی می‌خواد؟
رالف بازویش را گرفت تا برگرداندش؛ باید به بقیه ملحق می‌شدند: چیزی که اون می خواد، ما هرگز نمی تونیم بهش بدیم.
لرد واربرتن با شوخ طبعی گفت: آه درسته، اگه حتی تو رو هم قبول نکرده! و هر دو به راه افتادند.

دیالوگ‌ها هوشمندانه و بامزه‌اند، پر از درام، زیرمتن، و هر چیزی که یک گفت‌وگوی خوب باید داشته باشد. رالف تاچت یکی از دوست داشتنی ترین و فیلسوف ترین و طنازترین کاراکترهای کتاب است که دیالوگ هایش از محبوب ترین بخش های کتاب است. معمولا از یک رمان قرن نوزدهمی انتظار توصیف های طولانی مناظر و اتاقهای خانه های اشرافی را داریم، اما این رمان پر از دیالوگهای هوشمندانه بین شخصیت هاست و نشان از ظریف بینی هنری جیمز و نبوغش در به تصویر کشیدن درونی ترین احساسات انسانهاست در حرفهایی که به زبان نمی آورند. از این نظر رمان “پرتره یک زن” رمانی مدرن و امروزی جلوه می کند و بی دلیل نیست که او را یکی از تأثیرگذارترین نویسندگان اواخر قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم می نامند.  نویسندگانی چون ادیت وارتون، ویرجینا وولف و ای. ام. فورستر با اینکه گهگاه به سبک نوشتاری او انتقاد داشتند، تحت تاثیر او بودند.

 “پرتره یک زن” در سال ۱۸۸۱ منتشر شد و از مهم‌ترین آثار دوران حرفه‌ای هنری جیمز است. این رمان داستان ایزابل آرچر، زن جوان آمریکایی مستقلی را روایت می‌کند که به اروپا سفر می‌کند و با انتخاب‌های احساسی و اخلاقی پیچیده‌ای روبه‌رو می‌شود. جیمز در این اثر تضاد میان معصومیت آمریکایی و ظرافت و پیچیدگی فرهنگ اروپایی را بررسی می‌کند. پرتره یک زن ترکیبی است از تحلیل روان‌شناسانهٔ عمیق، پرسش‌هایی درباره آزادی و سرنوشت، و نگاهی به نقش زنان در قرن نوزدهم.

هنری جیمز دومین فرزند هنری جیمز پدر، که الهیات‌دان و روشنفکر بود، و مری والش جیمز بود. خانوادهٔ او ثروتمند، اهل سفر و ماجراجو بودند. برادر بزرگترش ویلیام جیمز، روان‌شناس و فیلسوفی پیشرو بود و خواهرش آلیس جیمز پس از مرگش، دفترچه یادداشت‌هایی به یادگار گذاشت که هنوز هم خواندنی هستند. می توانید در اینجا درباره اش بخوانید: تحصیلات اولیهٔ جیمز بین‌المللی و چندفرهنگی بود. خانواده‌اش مدام به اروپا سفر می کردند و او در مدارس سوئیس، فرانسه و انگلستان تحصیل کرد و در نتیجه علاقه و درک عمیقی نسبت به فرهنگ اروپایی پیدا کرد. او مدتی کوتاه در دانشکده حقوق هاروارد درس خواند اما خیلی زود به ادبیات روی آورد.

او در دهه ۱۸۶۰ شروع به انتشار داستان‌های کوتاه کرد و با آثاری مانند «دیزی میلر» و «اروپایی‌ها»  شناخته شد که اکثرا درباره تقابل فرهنگ جدید آمریکایی با فرهنگ قدیمی اروپایی بود، این موضوع که در ادبیات به آن «تم بین‌المللی» گفته می‌شود، بعدها تم اصلی خیلی از رمان هایش شد. سبک نوشتاری او با گذشت زمان، به‌ویژه در دورهٔ پایانی زندگی‌اش، پیچیده‌تر و مفصل‌تر شد؛ جملاتی بلند و پرجزئیات با تاکید براحساسات کاراکترها و موشکافی ظریف و دقیق ازاحوالات انسان که هم تحسین و هم انتقاد را برانگیخت. برخی  ظرافت و عمق آثارش را  ستایش می کردند، اما به نظر بعضی ها هم نوشته هایش سنگین بودند.

زندگی خصوصی هنری جیمز هم موضوع بحث خیلی از مورخین و بیوگرافی نویس ها بود، چرا که او هیچوقت ازدواج نکرد و زندگی خود را وقف ادبیات کرد. بین سال‌های ۱۹۵۳ تا ۱۹۷۲، لئون ادل یک زندگینامه پنج‌جلدی مهم درباره هنری جیمز نوشت که با استفاده از نامه‌ها و اسناد منتشرنشده و با کسب اجازه از خانواده جیمز تهیه شد. این زندگی‌نامه یکی از جامع‌ترین و تأثیرگذارترین منابع درباره زندگی او باقی مانده است. اما مایکل گورا رویکردی نوآورانه در پیش گرفته و عناصر زندگی‌نامه، نقد ادبی و سفرنامه را با هم ترکیب کرده تا داستان پرتعلیق پشت رمان «پرترهٔ یک زن» را بازسازی کند. گمانه زنی هایی هم درباره هویت جنسی او زده اند و کولم تویبین نیز در رمانش «استاد» زندگی خصوصی هنری جیمز را از نگاه یک رمان نویس بررسی کرده است.  اما به گفته او” هرچیزی که در مورد هنری جیمز می خواندم، برعکسش هم صادق بود، بنابراین خیلی سخت می شد او را توصیف کرد. “استاد” یا Master بر سال‌های ۱۸۹۵ تا ۱۸۹۹ تمرکز دارد و به زندگی خصوصی و دستاوردهای ادبی هنری جیمز پرداخته است.

درباره خود رمان چیز بیشتری لو نمی دهم چرا که اگر به دنبال رمانی طولانی و دلپذیر برای تابستان هستید، امیدوارم پرتره یک زن را بخوانید  و لذت ببرید. حالا با خیال راحت می توانم فیلم جین کمپیون  با بازی تحسین شده نیکول کیدمن را ببینم و بعد هم بروم سراغ رمان کولم تویبین و یا شاید چند کتاب دیگر از هنری جیمز.